Mlin nekad / Iz istorije mlinarstva

Najstariji podatak o vodenicama u Banatu datira iz 1573. godine, kada je veliki Mehmed Sokolović podigao na Begeju, u Zrenjaninu, mlin od četiri kamena. On je izgradio na Tamišu u varošici Rekaš, vodenicu sa dva kamena. Prvi i jedini popis vodenica u Srbiji izvršen je 1867. godine. Po njemu je tada bilo 7510 vodenica.

Vodenice su postojale pored jedne od rečnih obala, gde je jaka vodena struja. Obično je to bila banatska strana reke Tise. Tako, na primer, 1858. godine stanovnici Srpskog Krstura imali su 12, komšije iz Mortonoša 7, a stanovnici Jozepova 1874. godine 6 vodenica. Ove vodenice su mlele od 10 do 15 metara žita dnevno. Dištriktske vlasti utvrđivale su gde će se postaviti vodenice, na kojoj udaljenosti jedna od druge, kao i od obale.

Za vodenice su više nego i za jedan objekat vezana verovanja, praznoverice, gatanja, priče... Uglavnom se pominju kao stecišta raznih nečastivih bića, a u prvom redu đavola. Mnoga verovanja zadržala su se u selima pored Karaša, Nere i u okolini Kovina do najnovijeg vremena.

Nekad se žito mlelo u vetrenjačama. U ravničarskim predelima, s obzirom na karakter reljefa, u nedostatku brzih reka, meljava se obavljala u suvačama i vetrenjačama, stoga je vetrenjača u Vojvodini bilo najviše. Vojvođanske vetrenjače su se pojavile polovinom XVII veka, a mahom su građene tokom XVIII i XIX veka po ugledu na holandske. Vetrenjače su uglavnom podizane na kraju sela, na uzvišenijem mestu.

Vetrenjače u Kikindi javljaju se tek sredinom 60-tih godina XIX veka. Bilo ih je svega dve. Prva Zubanova vetrenjača bila je smeštena na jugu varoši, između željezničke pruge i Vašarišta, a druga na severu Kikinde između bare kod Mokrinskog groblja i Barande. Zubanova vetrenjača izgrađena 1866. godine u boljim uslovima mogla je da samelje po jednom paru kamena 700kg žita.